Friday 25 August 2023

PARASHAT KI TETZE

 Tuchung I'Parasha uva hi Thenthouna lampang hihen,I'mihiem kibah pi ho jaa na lampang hihen,Genthei kithopi,Lo aphatcha a peh lampang hileh akisun e.Mitzvah mong mong chu Tuchung Parasha a hi 74 aum e.Bol ding Mitzvot 27 ahin chuleh Bol lou ding Mitzvot 47 aum e.I'Parasha uhi Mitzvot atam na pen ahi ti ihetdiu katahsan e.

Imasang uva nai cha a Rosh Hashana um ahitan.Ina sei mabang uva Pathen in Akam a leiset ahin sem ahi.Tehillim a akijih mabang a.Hashem kamcheng akuonin vanmun jouse akisem in,chuleh akam haihu akuonin van janelte akisem doh e.[Tehillim 33:6].Kamcheng a leiset kisem chun Kamcheng mama a leiset kisuse thei ahie ti het ngai ahi e.Tisha b'Av phat lai leh Lashon Hara phat lou dan isei sei mei uve.Lashon Hara jeh a Beith hamikdash anina(2) pa kisuhset lo ahi e.Lashon Hara jeh'a Pathen Sekhinah chu um lou ahi.Lashon Hara isei jeh uva Geulah jong chu hung lhung thei lou ahitai.Geulah aum thei lou na ban a Galut chu um be be ahi e.Chumabang a hetding chu kum pha kanei nuom e,kadei e iti leh Lashon Hara ho akon kigamlhat ding.Akisei mabang a,"Koiham hinna deiya,nomsel'a hinna nikhopha muding dei?Thuse seina din naleigui veng phanlang;thuphalou seina din namuh hup in.[Tehillim 35:13-14]"Kahing nuom tapoi itiu le jong Lashon Hara sei lou in apha na lai e tin khakhamim tehon asei uve.Lashon Hara akhohset dan chu chi chu ahi e.Mitzvot ibol doh jouse ujong Lashon Hara mi khat isei set jeh uva imansah lo thei u ahi.Ajehchu Iseiset pa/nu ham chu Mitzvot ibol hou ipeh doh u ahi e tin akisei e.

Lashon Hara hibang a khohse/hoilou ahi leh Ipi jeh a Shulkhan Arukh'a Rabbi Yosef Karo in ahin poh lut/asei lou ham?Shulkhan Arukh in Tur dungjui a halakha list ahin bol ahin chijeh achu Shulkhan Arukh chung hilou a Tur joh chunga chu ithudoh uhi um ahi e.Tur in akoilou jeh hi phal ahi jeh ahipoi.Daan lampang toh kisai lou, Khou tah a inei diu Mihem hina dol a middot(umchan) lam pang toh kisai ahi jeh jong ahi.Rambam in jong hilkhot Lashon Hara hi Hilchot Deot a akoi ahi.Khafetz Khayim in klalim asem ho toh kituoh a Phatchomna adinga asei ding leh asei thei kit jeh jong ahi e.Mi atam jon asei uve.Lashon Hara chu sei lou kei d nati u le ham/pao lou kei a um d tina chula?Ahipoi Lashon Hara halakha hi hoitah a jil ding joh ahi e ati.

Mitzvah lah a akhohse loi pen khat chu Lashon Hara-Thuse sei ahi.I'Parasha uva chun Egypt akona na potdoh uva Pakai na Pathen in Miryam abolna chung chang thudol chu geldoh in akiti.[Devarim 24:9].Ramban in alekhabu Sefer haMitzvot Ase 7 na achun Lashon Hara sei lou ding Mitzvah chu lai akon a hi kijildoh ahe ati in Rambam in vang Vayikra 19:16 a kisei,"Nangma mi hehse le le dinga namite lah'a suh lhai tou lhai natho louhel ding chujongle naheng nakom thina ding nagela nadou louhel ding ahi,keima Pakai kahi."kiti a kon kijildoh ahi ati.

Thupeh inei khat uchu 'Lashon Hara-Thuse sei' akon iki gam lhat na diu va Ikam uva Miryam kibolna chungchang thu igel doh jing uva chuleh ilungsung uva Miryam kigotna nasatah chu ikoi jing diu chu ahi.[Ramban]

Ramban chok hilou a Megilat Ester,Rabbeinu Bakhayey,Rashbatz in jong chi Mitzvah hi Mitzvah Ase a alah uva Taryag Mitzvot lah a asim u ahi.Rambam in chi Mitzvah hi Taryag Mitzvot lekhabu a chun akoi kit poi.Hijongle Rambam in Mitzvah Ase chu ahinai tin apom e.

Ramban in Chi Mitzvah hi hoitah a ihisap leh jil doh ding len tah inei uve ati.Miryam isei u hi Tzadeket-mi chonpha tah hichula.Chutia hubang a chonpha nu [Ama jal a gamthip gama Be'er(twi kul) jong chu kimu hiya] in bon angailut tah asopipa Moshe Rabbeinu phatchomna dinga thu asei chu athim a asei,ahivanga chu chan a chu achonphatna in akithopi jou lou a gotna amu leh eiho jong iki gel doh soh uva pha ahi.

Chi Mitzvah suh bulhit na ding a hi Mi khat chun Shakharith aman chai seh leh Zekhirat Maase Miryam kiti hi akam a aphahpoh jing aphaiye ati.Sefer Avodat Hakodesh achun hitin sei hen ati.Egypt gam a kon nahung potdoh uva Pakai na Pathen in Miryam chunga abol chu gel doh in,Lashon Hara asei jeh a Tzara'at a kigot ahin,Chiteng lechun kachonset na jouse chung leh lashon hara kaseina jouse chung a Pathen ging na leh kichatna kachung a hung um hen.Kisihna lhingsel a kisihna kanei e,Teshuva kabol a Pathen koma kachonsetna jouse chunga ngaidam kathum e.Lungset tah in Kakam thuse sei na akon in nei vengdoh in.

Ramban in kushiya abol khat chu Pa Hashem in iti dan a Miryam minset na chu akhang khanga icha le itu te chan gei a kihilson ding'a sei ding a asei ham ati.Miryam chu ijouva isei mabang uva chu Tzadeket-Mi chonpha tah hichula.Michonpha ho minset na sei lou ding keo hilou a aminset nau chu sel d dol hilou?Ipi jeh a Torah in sei ding a asei?Adonbutna chu Lashon Hara warning chungchang hi ikam uva aum jing ding adei jeh ahi,Ajehchu Lashon Hara hi chonsetna len tah ahin,Thilse tam tah asuo sah in,chule mi aphatseh tobang a akipal lhuh na khat ahi jeh ahi.

Zakhor LeMiryam kiti lekhabu achun hitia Eima leh eima lashon hara,Rekhilut sei lou na ding chuleh Thusei phal lou ho sei lou na dinga kigah ding Khiyuv inei chok u hilou a Icha leh Itu te hilson le sei peh diu jong khiyuv(bol ngai)inei kit uve.Lashon Hara sei lou na dinga Mi dang agah(warning),ahil'a ahetsah leh ama adinga jong Lashon Hara sei lou na dinga kithopina lentah amu thei ahi e ati.

Rabbeinu Khafetz khayim in alekhabu Khovat hashmirah achun Vilna'a Rabbi Betzalel Hakohen in Lashon Hara adinga adamdoi leh alou hoipen chu Thusei na Kam(mouth) chungchang toh kisai'a Mussar leh halachot ho jil chu ahi e ati.Rash MiShantz in Hilchot Negaim ha jil in jil hen ati.

Masechet Ketuvot 5b achun Rabbi Elazar in ipi jeh a Ikhut jung u hi mol/thiih jum toh kilou a kisem ham?Apan na aneichit u ahi in chijieh a chu min jong achuom chuom anei uve,khut me,khut chal ti vel a sei thei ahi dem?Ahipoi!!Ajeh a Thil kilom lou ajah leh mi khat in Abilkuol sung a ahet lut nading a ajum a kisem ahe ati.Chutia khut jung aum tah leh ipi jeh a Bil(polang pa) inei uham?Ahilou jong leh Bil(polang pa) inei tah uleh ipi jeh a ikhutjung u ajum ngai ham?Ani ni a poimo ahi e.Ajehchu Ikhut jung bou ihet jong leh thil akija thei thou thou nalai in.Ahilou jong leh ibil ihup bit leh akija thou thou nalai e.Ibil ihup bit jou a Ikhut jung ho a ihup be leh akiha jah ta poi tin asei uve.

Jih di tam tah um na lai ahin hijongleh Chi chan hi tuchung a ding in phatsah tao hite.Kiham bol ute.Adeh a Lashon Hara chung chang hi Elul lha apat Hoshana Raba kichai tukah chan a kiven cheh ngai ahi e.kum lhung kei a kiven ding chu ahinai.Lashon Hara Ina sei uva mi toh iki lungtuo lou khah tah ujong leh ngaidam iki thum tuo uvin avel in kingailu thah kit uhite.Mihem hina a chu kisei kha jui ahinai.Ibon uva asei lou te aum hih e.Lashon hara hi hih jong le Avak Lashon Hara beh chu isei tei diu katah san e.Asei kha ho chung a ilungnuop mo uva,Eihon mun dang a ichung a thuse sei pa/nu ham chu isei set uleh aki bang ihi uve.Numei chonpha ho jal a Geulah chu Ipu Ipa teu vin ana mu uve akiti.Achonphat nau tam tah akisei nai.Aji leh Acha te Torah ajil sah u.Tzniut,etc etc.Numei te hi kam tam na hop 10 lah a 9 kipe ahi tin khazal hon asei uve.Achonphat nau dang khat chu Egypt gama chu Numei tehon chi kam tam na hop 9 ana jah/man them u ahi.Chi hop ko(9) kam tam na kipe hi ajah dan ahet uva aman them uleh tua imasang uva Geulah(kihuhdoh na pa)chu akai nai thei u ahi.Chi chu ahi e "Koakh HaDibur-Kam tha."Chijeh a chu khat le khat kigel them tuo ding.Ikam u apha lang a man ding.Torah jil ho hihen,Ichate u hihenlang mi dang dang hijongle sum a iki thopi thei lou ujong leh Kam cheng pha a tilkhou ji dan kiha bol ute.Pasal hon jong ikam u Torah jil na leh thu pha sei na a ijah uva leh Brakha chu hoilai hileh hung um ahi.Shabbath Shalom!!

No comments:

Post a Comment