Friday 4 August 2023

PARASHAT EKEV

Israel gam hi ipi zekhut a ilut u ham? 

Pirkey Avot a chun Khakhamim tehon thil thum hi mit lhi luong a kimu ahi ati uve.Eretz Israel jong chu khat ahi. 

Amasa pen in Eretz Israel aloupi dan Sefer haTodaah lekhabu akon sei u hite.Ipi jeh a Israel gam hi loupi ham?Agadah dungjui a chu Israel gam hi Gam dang jouse adinga a lungchang ahi e.Gam dang ho sanga masa jo chuleh loupi jo.Pathen lampi a jong chu hitobang ma ahi.Pathen adinga Ngailut um jo jo chu masa jo ahi.Torah chu ngailut aum pen jeh a,thil dang jouse sang sang a kisem masa jo ahi.Eretz Israel jong gam dang ho sanga ngailut aum joh jeh a chu kisem masa jo ahi e.Gam dang ho ahileh,khat in aneilou chu khat in anei in Israel gam vang akimsoh kei e.Parasha a akisei bang a,”Agamsunga hi nangman changlhah neng jeng junga naneh neh jeng ding ahin,hijeh a chu imacha lhahsamna nanei louhel ding gam ahi.”[Devarim 8:9] 

Bamidbar Bung 34:2 a chun Pathen in Hiche(Canaan-Israel) gam hi nang ho goulo dinga umah ahitan ati.Midrash Rabba Parashat Masei achun Pathen in hitin asei e,”Hiche Gam hi kei'a ahin chule Israel jong kei a ahi....kei in Ka gam chu ka sohpa Israel ka peh ding chu thil kilom ahi ati. 

 Israel chu kilhengdoh ahitan chuleh Agam ujong kilhengdoh ahitai.Tehillim a imu bang uva,”Pakaiyin zion chu alhensa ahin Achenna mun dinga adeipen ahi.”Torah in agam chu Bongnoi leh khoiju lonna gam,hiche gamsung hi twidung,twinah leh twisamputna jeng jeng ,phaicham thing lhang jousea twi jeng jeng long long ah ahin,vana hung lha gotwi neng jeng junga kimuji na gam,Pakai na Pathen in akhohsah a,kum kipat a pat kum kichai geiya avet jing gam ahi.Ipi toh tekah thei am?Leng khat in achate lah’a adei leh alungset chom chapa khat ana nei a,chuleh lengpi lei tamtah anei lah a adei dehset ana nei e.Lengpa in hitin asei e,”Ka lengpilei lah a kadei pen chu kachate lah a ka ngai leh kalungset pen chang hen ati.Chutobang ma achu Israel tejong Pathen in ana deilhen a Israel gam hi eina peh u ahi. 

Chi Gam hi Gam dang toh akibang mong mong po e.Gam dang hon Asung a cheng ho akah leh avah jou in akah leh avahjou ji pouve.Ipi pi hileh,Leiset nature pa hin achung uva tha anei ahi e.Israel vang chu ahi poi.Akah leh Neh ding neng jeng junga ahin ke sah jui in chuleh akah leh imacha neh ding um lou kei in aum jui e.Vangboh na achan teng leh,Mi khat in lhom cha cha alou in tu jongleh tam tah tah ahung keh doh in.Vangboh na achan lou teng leh,Leiset a chihna leh thepna ho kimang chah jongleh aga ahin se doh lou ahi.Natoh leh tha le jung seng a ki habol in akingam poi.Vangbohna leh Vangboh achan lou a kingam ahi.Vangbohna chu Pathen thupeh ijui/ibol uleh um ding,Ibol lou uleh vangbohna um lou ding.[Devarim 11:27-28] 

Gaosap na achan vang a,Pathen in lhingsel a alhatdoh nai lou vang a chuleh Agal mi te hon kum tamtah asuhset vang a athei ho iti tui a tui hitam,iti hoi a hoi na lai ham chuleh ahui iti theng a theng hitam!!Gaosap na achan pet a bon ahiti leh,Gaosap na achan masang chuleh Pathen a lhingsel a alhatdoh ni leh iti ahoi ta dem. 

Rabbi Abba in Agam thei ho hi Lhatdam nikho samle ahi uve ati.Yekhezkel 36:8 na achun Pathen in molsang ho jouse koma kachate ahung kile vah ding ahitah jeh chun theiphung ho hileh ipi hileh na gapat dingu ahitai ati.Rashi in hitin hilchetna ape e.Israel gam in aga tampi ahin nei teng,Kilhatdoh nikho anai tai ti avetsah ahi e ati. 

Pesikta Rabbati achun hitin akisei e.Pathen in Israel alhatdoh nikho tengleh Jerusalem hi Israel gam pum pi ti ti hung hi ding Israel gam mong mong jong Gam dang jouse kigom khom a alet dan ti ti hung hiding ahi e ati. 

Masekhet Ketubot ajong chun kho nung teng leh,suhlou chang jong Tamar ti ti a khang ding ahi ati.Masekhet Ketubot 110b ma ma achun Khakhamim ten Eretz Israel angaisang dan u akimu thei e.Mi khat chu Eretz Israel a Pathen tahsan lou tamjo toh chengkhom ding hijongle Gam dang a Pathen tahsan Yehudi tamjo toh achenkhom sanga Eretz Israel a chun cheng hen,Ajehchu Eretz Israel a chenglou chu Pathen nei lou tobang ahi ati uve.  

Rambam toh Ramban kikah a lunggel akibang poi.Rambam in Agam a chen ding hi Agam akuon Canaan nam 7 ho suhmang ding kiti mitzvah pa in ahuop ahi tai ati.Ramban in vang Agam a canaan nam ho suhmang ding keo hilou va chen ding jong hi Mitzvah ahi e ati.Shulkhan Arukh in jong mitzvah in asim poi.hijongleh hetding chu Rambam in mitzvah lah a apan sah lou jeh chu mitzvah tampi huoptha mitzvah khat ahijeh ahi.Poskim tam tah in vang Ramban thusei tobang a Israel a cheng ding ahi ati. 

Achunga ithudoh u Ipi zekhut a Agamtheng Israel ilut thei u ham ti donbutna chu Torah in chiin tah in asun e.Nangman keima kadih jeh a Pakaiyin hiche gamsung luo dinga keima eihin puilut ahin,chuleh hiche namtin vaipi hijat hi agitlou behseh jeh uva pakaiyin ka masanga kon adel mang ahe ti hih in.Agitlou behseh jeh uva chu kidel mang ahinai hijongleh nadih jeh ham ahiloule nalungput adih jeh ahipoi.Pakaiyin napu napate Avraham le Yitzkhak chule Yaakov henga akihahselnasa thusei chu suh bulhit ding,suhdet ding agot joh jeh ahibouve[Devarim 9:4-5].Dayanim te exam jeh a na pass man ahi poi.A pass vang uva India a thi den mi ijat um am?chiho hi geldoh jing ngai ahiye.Rav len tah tah alut theilou ijat um am?Alut thei hon achunga isei u agam loupi dan ho hi igeldoh jing uva Pathen koma kipathu isei jing ngai u ahi.

Leiset pumpi hi Torah mangcha a Pathen in ahin sem ahin.Torah lhing kei a ijui thei na diu va ei kipe gam chu Israel gam hi ahi.Chijeh a chu leiset jouse foundation chu Israel gam ahi.Koi hileh Jerusalem kaa pi lou,ngailut/ngainat na neilou chu Torah thu asunga alut po in.chuleh Pathen gin na alhasam tei uve.Israel gam a cheng chun Olam haba itobang ham tichu neo khat a'te khah tei u ahi.Israel gam a mitzvah khat kibol mei mei jong hi alet a len ahi.chutobang ma achu chonsetna ibol jong leh alet a len ahi.Hou(Sakho) jeh a Israel hung hon lungkimna anei thei uvin,anei chung a alung u a'oi uvin akipah uve hinlah hou jeh hilou a nopsahna dei jeh a hung ho chun lungkimna anei thei pouve.Alung u a'oi thei pouvin akipah thei po uve.Sum ahol be be na uvin achaina leh Pathen ahaimil lo ji tauve.

Shabbat Shalom!

Thursday 3 August 2023

PARASHAT VAETKHANAN

Hiche pet jong chun keima Pakai henga katao tao jengin hitin kaseiye…(Devarim 3:23)

Taona chungchang thu a phabep khat ihet diu deisah na a kahin jih ding ahi e.Shaar HaTefillah hi Shaar kiti leh kelkot ho lah a dinga poimo loi pen khat ahi.Pirkey Avot in Leiset hi Khum thum(3) a ding ahi ati.Chi khum 3 ho lah a khat chu natoh(Avodah) ahi.Bereshit lekhabu achun Adam HaRishon atao lou jeh a Gu ana juh lou chu ihet soh kei diu ahin.Chuleh Gu ajuh lou jeh in Hamhing ho jong leiset apat in ana keh doh thei poi.Hijongleh Thudoh khat inei thei uchu Ipi jeh a Hamhing chu poimo ham?

Mihiem pa achonset masang chun Rukhaniyut lang bou akon Hinna ana kimu  e.Chuti ahileh Hamhing ho chu ipi ding’a poimo a ham?Hamhing chu Gancha ho a dinga poimo ahe itiu  leh Kahe them e.Pshat tah a chu Mihiem pa achonset masang a chu Pathen in Hamhing ho bou aneh ding’a aphal pih ahi e.Hijongle Hamhing kiti hojong hi Rukhaniyut lang pa asei na jong ahi.Adam Harishon in taona ahin nei phat a hung keh doh ahi e.Chichun asei nuom chu Taona chu na toh ahin chuleh Hamhing ho chu Ataona mitzvot apat aga(thei-fruit) chu ahi e.chuti ahileh hamhing ho chun Rukhaniyut lang jong avetsah ahi.

Mitzvah Tefilah kiti hi Ramban toh Rambam kiniel lhon na khat ahi.Rambam in Tefilah kiti hi Mitzvot ase ahe atin.Ramban in vang Bui tengle bou Tao ding hi Mitzvah Ase ahe ati.Sefer HaMitzvot Ase 5.

Sifrei Lekhabu in Vaetkhanan kiti a kon jildoh ding chu Taona iman teng uleh Eima chonphat jeh ham a thum hilou a,Mi Genthei in kelkot a amanbei a thil athum bang a thum ding ahi ati.Rashi in jong chilai a kon achu ahin lah ahi e.Mishlei Bung 18:23 a kisei ‘Mivaichan thu asei chan in atao thon,mihaovin vang thu asei teng akiletsah bel bul e tia kisei chet chu ahi e.Am Israel ten Lamkai pha tah ni(2) ana nei uve.Moshe leh David Lengpa.Am Israel ten chonsetna abol teng uleh ka chonphat na jal a Israel te ngaidam in ati thei lhon ahi nai hijongle ama tenin Pathen koma achonphat lhon na phapoh lou hel a Matanat Khinam a bou ana thum jui lhon e.Kal va khomer achu Eiho!Zekhut nei hon bon hitia chu Amanbei a athum tho uleh eiho Zekhut nei lou ho chun Amanbei a iki thum diu chu thil dih ahi e.Rabbi Yokhanan in hitin asei e,lai akon a kijil chu Mihiem hon Pathen koma imacha inei po uve.Moshe Rabbeinu jiing bon thil athum pet a Tao tho chula em.Agom lam in kisei leh Thil nathum tengleh Ima mong mong nei lou bang a na thum ding chu thil hoi ahi e.

Shulkhan Arukh in jong Taona kiti chu Poh gih bang a gel a Tao lou ding,Mi genthei in thil athum teng atao tho bang a Man ding ahi e ati.(Orakh Khayim 98:3)Magen Avraham in Shulkhan Arukh in asei pa hi Genthei pan thil athum teng atao bang in thum tahen lang hijongleh Abol ding lom pa suhbulhit na ding mei mei a abol a ahi leh Adih poi ati.

Friday 21 July 2023

PARASHAT DEVARIM

Chule hiche pet chun keiman nathutan vaihom jouseu phate chan thu kapen,'Nasopiteu kah a kihehna jouse chu athu ngaipeh uvin lang,mihem khat le asopi kah a hihen lang,chule Court a akiheh pi mi khat ki kah a thusoh hijongle dih tah in thu tanpeh jiuvin.[Devarim 1:16 based on Rashi]

Rashi ve leu hen chilai mun a hi Moshe Rabbeinu in Thutan vaihom ho kom a Gangtah'a thutan lou ding chuleh Thutan na a akiheh teni athu lhon hoitah in ngaipeh uvin tin ahil e.

Pirkey Avot 1:1 achun Anshei Kneset hagedolah tehon jong Thil thum ana sei uvin.Chi ho lah a khat chu Giingchang tah in thutan na nei uvin.Giingchang tah iti teng thu gangchel a tan lou ding.Hoitah a gil tah leh lunglut tah a khuol toh masat ding.Moshe Rabbeinu in achung a asei chet chu ahi.

Ichan'a Thu gang tah'a tan hi phalou ham?Rashi,Rabbeinu Yonah leh Rishonim hon asei ding jui uva Thu gangchel a tan hi suhkhel abailam e ati uve.Sefer Mitzvot Gedolot(Smag) in asei dan a Thu adih lou a tan hi chonset na len tah ahi ajehchu Khazal in Thutan koi hileh adih a thu tan lou a,sum apeh na ding a pe(give) lou a apeh lou na ding a apeh leh Pathen in thutan pa akon a lhagao alah ding ahi ati.Avot HaRosh in Thutan chu mi thum hihen,mi somni le thum hihen lang,Mi Som Sagi le khat hijongle Mi itam na uvin ikhiel lou ding'u ahi tia Thu chu gangchel in tan hih uhen ati.Midrash Shmuel in Ritba min a Thutan hon thu atan teng ule thu tan na a ama ho joh ding dan'a aki gel ngai uve ati.

Thu adih tah a tan ding Mitzvah hi Parashat Kedoshim a ana kisei ahi tai.Rashi in jong Masekhet Ketuvot 106b achun ajih e.Tur Khoshen Mishpat siman Alef na achun jong akijih e.

Ramchal in jong alekhabu Mesilat Yesharim Shaar ha zehirut achun Zehirut kiti chu Thu khuol toh leh vet toh masat ding jong kiseina ahi ati.Torah ihin sim/jil akon Zehirut(kiven jingna) pa achu kilut pan thei ahi.

Chule hiche pet chun kiti hi Kedushat Levi in hitin hilchetna ape e.Achung a isei jouseu hi Mashiakh ahung tu kah chan a ding ahi.Mashiakh ahung masang se a chu Ahiheh teni thu lhon hoitah a Thutan ho angaipeh diu chuleh Witness a pang ho hoitah a akhuol tuh ding'u ahi.Hinlah Mashiakh ahung teng Akiheh teni thu ngaipeh masat lou a chuleh Witness(sakhi hiina)ho khuoltah masa lou a thu chu atan ding ahi e.Isaiah lekhabu Bung 13:3 na a akijih bang a.

Chuleh hiche pet chun keiman nathutan vaihom jouseu phate chan thu kapen,'Nasopiteu kah a kihehna jouse chu athu ngaipeh uvin lang,mihem khat le asopi kah a hihen lang,chule achen khompi kholgam mi(Ger Toshav) le ama kah a thusoh hijongle dih tah in thu tanpeh jiuvin.[Devarim 1:16 based on Rav Saadyah Gaon]

Ivet a leh Rashi sei toh Rav Saadyah Gaon sei hi kibang lou ahi e.Rashi in Gero(גרו) kiti chu Achen khompi Kholgam mi dan a kila ding hileh Ipi ti Ama a ahi e tia kisei thei ding ham?Chi jieh a chu aman Court a aki heh pi mi pa tia joh sei ding ahi ati.Ipi jeh a Gero kiti ham leh?Gero tichu Ger(kholgam mi)pen kiseina hilou a Oger(chom khom/lah khom-collect) kiseina joh ahi e.Oger tichu Court a Akiheh pi ding pa kiheh pi na ding a Thu/Thil chom khom(Oger) abol chu kiseina joh ahi ati.Shabbat Shalom!!