Friday 4 August 2023

PARASHAT EKEV

Israel gam hi ipi zekhut a ilut u ham? 

Pirkey Avot a chun Khakhamim tehon thil thum hi mit lhi luong a kimu ahi ati uve.Eretz Israel jong chu khat ahi. 

Amasa pen in Eretz Israel aloupi dan Sefer haTodaah lekhabu akon sei u hite.Ipi jeh a Israel gam hi loupi ham?Agadah dungjui a chu Israel gam hi Gam dang jouse adinga a lungchang ahi e.Gam dang ho sanga masa jo chuleh loupi jo.Pathen lampi a jong chu hitobang ma ahi.Pathen adinga Ngailut um jo jo chu masa jo ahi.Torah chu ngailut aum pen jeh a,thil dang jouse sang sang a kisem masa jo ahi.Eretz Israel jong gam dang ho sanga ngailut aum joh jeh a chu kisem masa jo ahi e.Gam dang ho ahileh,khat in aneilou chu khat in anei in Israel gam vang akimsoh kei e.Parasha a akisei bang a,”Agamsunga hi nangman changlhah neng jeng junga naneh neh jeng ding ahin,hijeh a chu imacha lhahsamna nanei louhel ding gam ahi.”[Devarim 8:9] 

Bamidbar Bung 34:2 a chun Pathen in Hiche(Canaan-Israel) gam hi nang ho goulo dinga umah ahitan ati.Midrash Rabba Parashat Masei achun Pathen in hitin asei e,”Hiche Gam hi kei'a ahin chule Israel jong kei a ahi....kei in Ka gam chu ka sohpa Israel ka peh ding chu thil kilom ahi ati. 

 Israel chu kilhengdoh ahitan chuleh Agam ujong kilhengdoh ahitai.Tehillim a imu bang uva,”Pakaiyin zion chu alhensa ahin Achenna mun dinga adeipen ahi.”Torah in agam chu Bongnoi leh khoiju lonna gam,hiche gamsung hi twidung,twinah leh twisamputna jeng jeng ,phaicham thing lhang jousea twi jeng jeng long long ah ahin,vana hung lha gotwi neng jeng junga kimuji na gam,Pakai na Pathen in akhohsah a,kum kipat a pat kum kichai geiya avet jing gam ahi.Ipi toh tekah thei am?Leng khat in achate lah’a adei leh alungset chom chapa khat ana nei a,chuleh lengpi lei tamtah anei lah a adei dehset ana nei e.Lengpa in hitin asei e,”Ka lengpilei lah a kadei pen chu kachate lah a ka ngai leh kalungset pen chang hen ati.Chutobang ma achu Israel tejong Pathen in ana deilhen a Israel gam hi eina peh u ahi. 

Chi Gam hi Gam dang toh akibang mong mong po e.Gam dang hon Asung a cheng ho akah leh avah jou in akah leh avahjou ji pouve.Ipi pi hileh,Leiset nature pa hin achung uva tha anei ahi e.Israel vang chu ahi poi.Akah leh Neh ding neng jeng junga ahin ke sah jui in chuleh akah leh imacha neh ding um lou kei in aum jui e.Vangboh na achan teng leh,Mi khat in lhom cha cha alou in tu jongleh tam tah tah ahung keh doh in.Vangboh na achan lou teng leh,Leiset a chihna leh thepna ho kimang chah jongleh aga ahin se doh lou ahi.Natoh leh tha le jung seng a ki habol in akingam poi.Vangbohna leh Vangboh achan lou a kingam ahi.Vangbohna chu Pathen thupeh ijui/ibol uleh um ding,Ibol lou uleh vangbohna um lou ding.[Devarim 11:27-28] 

Gaosap na achan vang a,Pathen in lhingsel a alhatdoh nai lou vang a chuleh Agal mi te hon kum tamtah asuhset vang a athei ho iti tui a tui hitam,iti hoi a hoi na lai ham chuleh ahui iti theng a theng hitam!!Gaosap na achan pet a bon ahiti leh,Gaosap na achan masang chuleh Pathen a lhingsel a alhatdoh ni leh iti ahoi ta dem. 

Rabbi Abba in Agam thei ho hi Lhatdam nikho samle ahi uve ati.Yekhezkel 36:8 na achun Pathen in molsang ho jouse koma kachate ahung kile vah ding ahitah jeh chun theiphung ho hileh ipi hileh na gapat dingu ahitai ati.Rashi in hitin hilchetna ape e.Israel gam in aga tampi ahin nei teng,Kilhatdoh nikho anai tai ti avetsah ahi e ati. 

Pesikta Rabbati achun hitin akisei e.Pathen in Israel alhatdoh nikho tengleh Jerusalem hi Israel gam pum pi ti ti hung hi ding Israel gam mong mong jong Gam dang jouse kigom khom a alet dan ti ti hung hiding ahi e ati. 

Masekhet Ketubot ajong chun kho nung teng leh,suhlou chang jong Tamar ti ti a khang ding ahi ati.Masekhet Ketubot 110b ma ma achun Khakhamim ten Eretz Israel angaisang dan u akimu thei e.Mi khat chu Eretz Israel a Pathen tahsan lou tamjo toh chengkhom ding hijongle Gam dang a Pathen tahsan Yehudi tamjo toh achenkhom sanga Eretz Israel a chun cheng hen,Ajehchu Eretz Israel a chenglou chu Pathen nei lou tobang ahi ati uve.  

Rambam toh Ramban kikah a lunggel akibang poi.Rambam in Agam a chen ding hi Agam akuon Canaan nam 7 ho suhmang ding kiti mitzvah pa in ahuop ahi tai ati.Ramban in vang Agam a canaan nam ho suhmang ding keo hilou va chen ding jong hi Mitzvah ahi e ati.Shulkhan Arukh in jong mitzvah in asim poi.hijongleh hetding chu Rambam in mitzvah lah a apan sah lou jeh chu mitzvah tampi huoptha mitzvah khat ahijeh ahi.Poskim tam tah in vang Ramban thusei tobang a Israel a cheng ding ahi ati. 

Achunga ithudoh u Ipi zekhut a Agamtheng Israel ilut thei u ham ti donbutna chu Torah in chiin tah in asun e.Nangman keima kadih jeh a Pakaiyin hiche gamsung luo dinga keima eihin puilut ahin,chuleh hiche namtin vaipi hijat hi agitlou behseh jeh uva pakaiyin ka masanga kon adel mang ahe ti hih in.Agitlou behseh jeh uva chu kidel mang ahinai hijongleh nadih jeh ham ahiloule nalungput adih jeh ahipoi.Pakaiyin napu napate Avraham le Yitzkhak chule Yaakov henga akihahselnasa thusei chu suh bulhit ding,suhdet ding agot joh jeh ahibouve[Devarim 9:4-5].Dayanim te exam jeh a na pass man ahi poi.A pass vang uva India a thi den mi ijat um am?chiho hi geldoh jing ngai ahiye.Rav len tah tah alut theilou ijat um am?Alut thei hon achunga isei u agam loupi dan ho hi igeldoh jing uva Pathen koma kipathu isei jing ngai u ahi.

Leiset pumpi hi Torah mangcha a Pathen in ahin sem ahin.Torah lhing kei a ijui thei na diu va ei kipe gam chu Israel gam hi ahi.Chijeh a chu leiset jouse foundation chu Israel gam ahi.Koi hileh Jerusalem kaa pi lou,ngailut/ngainat na neilou chu Torah thu asunga alut po in.chuleh Pathen gin na alhasam tei uve.Israel gam a cheng chun Olam haba itobang ham tichu neo khat a'te khah tei u ahi.Israel gam a mitzvah khat kibol mei mei jong hi alet a len ahi.chutobang ma achu chonsetna ibol jong leh alet a len ahi.Hou(Sakho) jeh a Israel hung hon lungkimna anei thei uvin,anei chung a alung u a'oi uvin akipah uve hinlah hou jeh hilou a nopsahna dei jeh a hung ho chun lungkimna anei thei pouve.Alung u a'oi thei pouvin akipah thei po uve.Sum ahol be be na uvin achaina leh Pathen ahaimil lo ji tauve.

Shabbat Shalom!