Friday 13 October 2023

PARASHAT BERESHIT

 ATHAH BEH'A KIPAT

Semtil'a Pathen in Vaan le Leiset ahin sem chun..[Bereshit 1:1]

Khakhamim tehon chi Pasuk mei mei akon'a Thil jouse mu thei ahi e ati uve.Ihetsa mabang uva Torah chu Beith(ב) a akipan e.Seder dungjui a isim leh Beith hi Thucheng ho lah a dinga Ani(2) na ahi e.Ivrit lekhajem mong mong hi Ending ho pang lou a 22 alhing jou e.Ending ho toh isim tha leh 27 ahi e.Atbash tichu ale lang'a isim leh Lekhajem Beith(ב) hi 21 na ahi e.Chilai a kon mudoh thei chu Leiset hi Torah pansan'a Pa Hashem in ahin sem ahin.Beith a asem jeh chu seder dungjui a Beith(ב) hi Rosh Hashana nikho teni avetsah ahin.Ale lang a isim leh 21 na ahin.Avetsah chu Hoshana Rabba nikho ahi.Rosh Hashana chu Mihem jouse thu kitan nikho ahin,Hoshana Rabba chu Thu kitan ki khumkha na nikho ahi e.

Midrash akon ijah jing khat uchu Pa Hashem in leiset ahin semding chun Ivrit Lekhajem jouse Pa Hashem koma ahung uvin Kei Lekhajem in leiset sem in tiin ahung tao cheh uve.Dohna khat chu Ipi jeh'a Alef hung masa pen lou ham?Thil jouse Atahpen pa akon a kipan hilou ham?Tichu Otiyot(lekhajem) dang jouse in Alef chu Atahpen ahina dol'a Jana apeh diu dol hilou ham?Adonbutna chu Pathen in Leiset asem ding'a chu Tav thuchang hi apoimo pen ding'a kigel ahi.Ihetsa mabang uva Tav(ת) hi Torah,Tefilah,Teshuva,Tekhiyat Hametim thucheng kipatna ahin.Leiset hi khuom thum'a ding ahin.Chi thum(3) ho lah'a chu Ni(2) hi Tav thuchang a kipan ahijeh a chu Tav hin agel leh kei'a leiset akisem lou leh koi a kisem ding ham ati a hung kipandoh ahi e.Hijongleh Torah a kide ding aum lou leh Torah chu apan na ding ipi um ham ti Tav(ת) thuchang chun ana hetlou ahi.Chichu Alef(א) thuchang'a kipan Adam chu hung hiding ahi e.Alef ahung masat pen lou jeh chu Alef in Torah,Tefilah toh Teshuvah aum lou leh Imacha ding jou ponte ati ahi.Atahpen pa akon kipan ahinai hijongleh Torah ahung hiteng Achingpen pa akon kipan ahi e.Chihna kiti chu Torah akon hung potdoh ahi jeh'a chu Alef kipan masa pen lou ahi e.

Beith(ב) akon Torah ahung kipat jeh ihet pen uchu Beith chu Brakha thucheng kipatna ahin.Pathen in Brakha a Leiset asem lo na chu Rakhamim(khuotona) lentah ahi e.Ajehchu Torah,Tefilah chuleh Teshuvah chu poimo lheh jongleh chiho Takhlit(purpose) chu Brakha ahi e.Torah jil pan Pa Hashem Brakha adei jeh a ajil,asim ahin.chumabang a chu Tefillah leh Teshuvah jong chu Brakha dei jeh ahi.Brakha kitichu Pathen alung lhai lou leh aum poi.Pathen khuotona chu Torah,Tefillah toh Teshuvah hoitah a ibol lou jongle kichang ji ahinai hijongleh Mikhat in Hoitah'a Torah,Tefillah toh Teshuvah abol tengle Brakha chu akimu tei jui e.

Toldot Yosef Lekhabu'a Rav David Lhungdim in ajih na achun Beith(ב) thuchang hin avetsah chu Torah shebe'al peh[Oral Torah] toh Torah SheBiktav[written Torah] ahi ati.Chi teni mang cha a leiset hung kisem ahi.Koi hileh Torah sheBiktav pa apom a,Torah shebe'al peh pom lou chu Yehudi ahipoi.Chumabang achu Khatjoh joh pom lou jong chun Beith(ב) thuchang chu Alef(א) asuo ahi e.Alef chu Arur(gaosap na) thucheng kipatna ahi.

Rabbi Eliezer in Tishrei a leiset hung kisem ahi ati.Tishrei lha hi Midat hadin ahi.Thu tan na ngen ahi.Chijeh achu Tishrei hi Otiyot kile lang hung kiguol ahi e.Tav,Shin,Reish chuleh Yud.

Aipi pi hita leh Isei nuom uchu Beith(ב) hi Pa Hashem in Leiset semna a ahin mang'a,Torah lekhabu thengthou chu ahin pat bang'a Khakhamim tehon jong Gemara lekhabu patna a anei u ahi.Asei na uva chun Alef'a ahung kipat lou jeh chu Mikhat in Gemara asim seh leh Kasim chai nai poi ti agel'a akineosah jing thei na ding keo hilou'a Gemara jil kakipan nai poi tia akigel jing thei nading ahi ati uve.Adang khat chu Gemara jil ding kitichu thil bei ahi poi.Mikhat chun Gemara jil ding lunggel ahin nei teng Yetzer hara ahat'a hat jui ahi e.Chijeh a chu Koi hileh Gemara lekhabu mai'a hung kitung thei kiti chun Alef ahin chai ahi tai akiti chijeh'a chu Beith(ב) a kipan ahi.Tuchung Simkhat Torah chu hoitah in akimang thei tapon.Chuna ban'a ihin muol lem san u Isopi te uh tamtah aum in.Hijongleh Athah beh'a kipat ding hi ilunggel u va Igel cheh ngai u ahi e.

Thursday 5 October 2023

SHABBAT SHEMINI ATZERET VESIMKHAT TORAH

Niget lhin ni leh nang hon khoppi theng khat nakibol uva,natoh hahsa jong natoh lou diu.[Bemidbar 29:35]

Shemini Atzeret hi kut tumbeh ahi e.Makhloket Rishonim chu ahinai.Rambam in Mitzvah Ase 167 na achun Shemini Atzeret nikho a Neh ding ahilouleh natoh dang tong lou a kichol ding Mitzvah akoi e.Koi hileh Yom Tov ni’a natong chun mitzvah Ase asuhmang keo hilou a Mitzvah Lo Taase jong apalkeh ahi e.Apalkeh mong nai ti Witness aum leh Malkut akipe jui e.Halakha lang ajong Shemini Atzeret hi Kut tum beh dan’a aum jeh'a Koi hileh Shemini Atzeret Kiddush ham ahilouleh Taona a Khag Sukkot tia asei khah leh Ale bol thah kit ngai ahi e akiti.[Halikhot Olam]

Atzeret-Atumbeh’a Kneset Yisrael toh Shekhinah adinga Nikho theng.Atzeret kiti hi Khoppi theng kiseina ahi.Chutilou a jong ale thei di dan tam tah aum e.Atzeret-Natoh na akon ki kangse.Atzor kiti chu ki kham lampang a jong lah thei ahi e.Potdoh ding ki kham tichu Ge ngai ahi ti chu eihil u ahi.Agadah dungjui a chun hitin akisei e.Sukkot kut sungse a Am Israel ten Nam Som Sagi(70) toh kitoh a Gancha kilhaina abol uve.Che ding a ahung kiguot phat uvin,Pathen in lungset tah in Seudah neocha nei bol peh uvin!Nangho akon nuopsah na kanei nading in ati in eiho ei hin ngeh uve.

Chomkhat kho ngai tadiu vin tia thucheng hung kisei a kivailhah na hi kingailut na thucheng ahi e.Chaten Apa adalhah guot phat uva,Apa in nei dalhah ding'u hi kei'a dinga thil hahsa tah ahi,hahsa kasa lheh jeng in,lungset tah in nikhat beh um be uvin ati.Ipi toh tekah thei ham?Lengpa in Asoh tekom a Seudah len tah nei bol peh uvin tia asei a,Akichai na nikho'a Alungset pa kom a Nang'a kona nuopsah na kanei na ding in Seudah neocha nei bol peh in tia asei tobang chet ahi.

Zohar lekhabu in Atzeret kiti chu Mipi jouse kiloikhomna mun’a mipi kiloikhom chu kiseina ahi ati.Nangho adinga hiding-Midang ading hilou.Ajehchu Sitra Akhra in chilai ahin chanvou anei poi.Nangho Pathen a nakipa diu,Pathen nangho a kipah ding.

Rabbi Yisrael MiRuzhin in hitin asei e.Midrash achun Shemini Atzeret jong hi Shavuot kut bang’a Hapta sagi jou'a um ding dol ahi e akiti.Chutia isei tah ule ipi jeh’a Sukkot kut ni sagi jou’a hung um ham??Kei in hitin kasei e,Pa Hashem in Ami Israel te akhuoto jeh’a ni sagi jou’a kibol ahi e kati.Ajehchu Shavuot masang a Hapta sagi kiguotna phat kibol chu Torah Ikisaan nai lou jeh u ahin.Shemini Atzeret vangchu Torah Ihin peh u ikisaan jou nung'u ahitai.Chijeh a chu Torah ikisaan masang uva hapta sagi ki ngaicha chu Torah ihin kisaan jou uva pat Ni sagi bou'a hun jah ahi e.Torah aletdan hiche hi ahi.Rabbi Yisrael MiRuzhin in aseibe na achun Yisrael te hi lhingjou uleh Shemini Atzeret hi Rosh Hashana jou jou a um pai ding ahi ati.[Irin Kadishin]

Rabbi Tzvi Elimelekh MiDinov in hitin asei e.Ihetsa mabang uva Kutpi thum ho hi Ipa teu Avraham,Yitzkhak leh Yaakov toh kitoh a um ahi.Shemini Atzeret hi David Lengpa toh kitoh a um ahi.Ama ho hi Pathen Merkava ading a keng li (4) ho chu ahi uve.Shemini Atzeret hi Phat hoi ho adinga.,tichu Rosh Khodesh Elul apat ani som nga le khat (51) na ahi e.Yisrael te adinga thu apha lang’a aki khum kha na nikho ahi e.

Avraham Avinu in Lot koma Ahipoi katao ahi,Kitomona len dabeh hen tia athum chu hiche hi ahi e.Lashon Hakodesh a ivet leh Bereshit 13:8 mun achun "Al Na" tin akisun'e.Chilai’a "Na"(נא) hi Gematriya a 51 ahi e.Ahin sei nuom chu kei leh nang kikah’a kitomona jeh’a Mesiakh hung vai gei khah da hen ati ahi e.Chiteng lechun "Na"(נא) um lou ding tichu Ni 51 na,Shemini Atzeret nikho pa hi um lou ding ahi e.Tehillim a hichejeh a chu hitia isei jui u ahi.Ana Hashem Hoshia "Na" Ana Hashem Hatzlikha "Na".Ajehchu Shemini Atzeret hi Israel te kihuhdohna ding leh alolhin thei nadinga nikho poi mo ahi.[Agra DeKallah]

Sfat Emet in Shemini hin Olam haba avetsah ahi e ati.Aseinuom chu Am Yisrael ten Olam haba apat vah kilahna thei tha chu anei u ahi ati.Shemini Atzeret hin Neshama Yeteira hina chu anei ahi.Nam dang tehon vang Shemini Atzeret ahin chan anei po uve.Ahinvang Sukkot kut tengle Kum lhung kei adinga Brakha hung jui ahi in,Nam dang tehon Sukkot ni sagi sung'a Nature dungjui’a Brakha hung kipe ahin Ama toh akitopi dungjui’a chanvou anei uvin ahi.

Mishnah Masekhet Makot 3:16 achun Pathen in Yisrael te angailut dan chu Olam haba a Kipaman tamtah imu thei nadiu vin Torah leh Mitzvah tam tah ihin pe uve akiti.Ahivang in Yisrael te in Pa Hashem in ihin ngailut dan uchu ihet lou jeh uvin Mitzvah ihin peh jouse u hi Kisuh gentheina in ila kha jui uve.Ipi toh tekah thei ham?Mi haosa khat in Angailut akinaipi khat chu Alungset lheh jeh in neh le chah tam pi ape in A’inn a alesol e.Hinlah Mi genthei pa in Mi Haosa pa in puoh gih tamtah apuohsah hi asuh genthei a akilah tobang ahi e.Alangkhat a chu Thil jouse akon Pa Hashem imu doh thei nading uva thil jouse chung a hi Halakha um ahi e.

Aipi pi hileh hetding a hoi tah chu Yisrael ten Mitzvah ho hi amanlut dan ahet lou uleh Pa Hashem in tam tah apeh ngai ham?Mitzvah ho hi Amanlut dan/Aman tam dan hi ihet lou uleh,manthei lou pou’a isuh mangkhah lou diu ham?Ahilouleh Mitzvah ho hi Kavanah nei lou a ibol leu jong kipaman um a ham?Shulkhan Arukh dungjui a Kimu chula Mitzvah jouse kavanah ngaicha ahi e akiti kit in!Adonbutna hoipen chu Amantam dan ihet lou chungchang chu donbut ding hilou a Hashem in Matanah eihin peh u Apoimo dan leh Amantam dan ihet lou ding joh uchu ipi ti hithei ding ham? joh hi ahi.Pa Hashem in ihin peh uva chu Ape pan ipiti ihin peh uvam ihet uva leh aman lu dan/Aman tam dan imu thei tei ding u ahi e.Koi hileh Torah leh Mitzvot aman tam dan helou chu Sinai muol a Torah kipeh a chu ana jao lou ahi mai e akiti lo na chilai tah chet hi ahi.Apoimo dan leh aman tam dan he ho chun Atam chan a chu pohgih joh hilou’a kipana joh leh kilungsetna joh ahi tia akilah thei u ahi.Chilai tah Chet chu ahi Moshe Rabbeinu kisei choi na khat.Pa Hashem in nakhut khat Yehoshua chunga ngam in ati leh Moshe Rabbeinu in iit lou hel a akhut teni angap a amai vah na apeh.Aman tam dan ahetvang’a kiphal tah’a apehdoh thou thou chu Moshe Rabbeinu aletna lai tah ahi e.Torah ihin sim thah kit dingu ahitan.Am Yisrael te Hinna chu Torah bou ahi e ti igeldoh uva ikiham bol thah kit u aphai.Gelkhoh cheh utin hapan Ute.Hinna akiti tengleh Neh le chah Hinna ding’a poimo bang hilou a Hinna a inei u Hui theng bang’a poimo ahi.Pa Hashem in ihin mapui tou peh tau hen.KHAZAK KHAZAK VENITKHAZEK!!SHABBAT SHALOM VEKHAG SAMEAKH LEKULAM!!!



Wednesday 27 September 2023

SUKKOT

 PA HASHEM LHAVINGNUOI A UM!

Sukkot kut iman na uva apoimo tah khat chu Bitakhon BaHashem-Pathen a kison hi suh hat ding ahi.Mi khat chun Pathen a kison na aneilou leh Lhambuh nuoi mei mei a cheng tobang ahi.Ahinlah Mi khat chun Pathen’a kison na nei tah a A’inn adalhah a Sukkah-Lhambuh nuoi a achengle Pathen Lhaving nuoi a cheng/um tobang ahi.

Gematria lampang a ivet jongle achunga isei uhi suh chah thei ahi.Khag Sukkah (חג סוכה=102) chu Gematria a ibol le jong Emunah (אמונה=102) apot e.Chumabang a chu Sukkah (סוכה=91) hi Havayah (הויה=26) toh Adnut (אדני=65) igop leh Gematria kibang chet ahi.

Halakha lang’a jong ivet leh Sukkah iman lo na jeh'u khat chu Pathen in Ananei Kavod mangcha’a Ina ven jing jeh u jong ahi.Arbaah Turim in jong hitin asei e.Sukkah chu Nissan lha a akimang lou na jeh chu,Nissan lha chu Nipi (sat) lai tah ahin,Sukkah chu kisa tahen lang hileh,Min aliim adei jeh’a asah ahi bou e tia agel diu chuteng chule Sukkah mitzvah ibol lo nau ajeh chu mang ding ahi tai ati.Chijeh a chu Tishrei lha’a bol ding’a Pa Hashem in ei thupeh u ahi.Hetding chu Nam dang tehon aliim (shadow) idei jeh uva agel chu thupi ahipoi.Chijeh a chu Tishrei lha a kichon ahipoi.Eiho leh Ichate ho uvin igelkhel lou nadiu joh a Kichon ahi.Hiti chun kigel khel kha tahen lang hileh Emunah joh hitalou a Nuopsahna del ding joh igel thupi joh khah thei diu ahi.

Sefer HaMitzvot Ase 168 na achun Ni Sagi sung Lhambuh sung a cheng ding thupeh chu akimu e.Akisei mabang a,"Lhambuh sung jenga ni sagi sung nachen cheh diu." (Vayikra 23:42).Akibol lo najeh chu Pasuk in hitin ahin sun jom e.Ajehchu Keiman Egypt gama kona Israel chate kahin puidoh chun Lhambuh sung jenga kachensah jin ahi ti akhang akhanga ahinhet thei na dingu ahi.(Vayikra 23:43).Sukkah a chen ding iti tengleh Sukkah sunga Ni Sagi sung,Sun hihen Jaan hileh,Neh thei thei aneh ding,Don thei thei adon ding chuleh geh ding.A’inn a phat dang'a achen banga chu cheng ding.Sukkah chu Sukkot phatlai tengleh hin Apoimo jo leh Permanent’a akoi a,A'inn chu Temporary (phat chomkhat) joh ahisah ding.Sukkah sunga kidah um thil ho bol lou ding.Thilkeo ahoi hoi ho chu sukkah sunga ki koi lut ding.Sukkah Polang’a Chomkhat gah imut lhah mei mei jong bol lou ding,Ahin vang Thil gah neh jap mei mei phal ahi.Hijongleh koi hileh Tui jeng cha jong sukkah polang’a don lou chu Seichoi a um ahi e.(Shulkhan Arukh Orakh Khayim siman 625:2).

Reshit Khokhmah lekhabu jih pa Rabbi Eliyahu d’vidas in Shaar Hakedusha chapter 14 na mun achun Ka Rav pa in Sukkah sunga Divrei Torah tilou thu dang sei lou ding tin chondan anei e ati.Mitzvah Sukkah hi aletdan leh athengthou dan he cheh leu hen Thu dang isei ngam lou diu ahi.Aphotchet na ding khat chu Sukkah thing ahi.Sukkah a thing kimang ho jousen Kedusha-Thengthou na anei jeh uva,Ni sagi sungse achu man phal lou ahi.Sukkah chu Zohar Lekhabu’a Tahsanna Lim-Tzila Dimheimenuta-Tzel Ha'emunah akiti.Koi hileh Sukkah nuoi a cheng chu Ama leh Achate adinga Chamlhatna akiluo ding Chunglang Brakha a kivangboh ding ahi ati.

Bnei Yissakhar lekhabu achun Sukkah hi Tzaddikim teho khuppah tin akiminvo e ati.Ajehchu Koi hileh Sukkah Mitzvah hoi tah a subulhit chun Kho nung tengleh Livyathan a kisa sukkah chu amu ding chuleh Pathen in Tzaddikim teho golnop abolpeh na a chu jao ding ahi ati.Livyathan sukkah aletna chu imacha dang hilou Livyathan in leiset hi ana suhset guot ahi.Ana suse kha tahen lang hileh min Pathen banga agel khah diu ahi.Hashem in Livyathan atha akon achu Ama thunei na asuh chah a,Hashem Ama mong mong tilou koima dang thunei aumpoi tichu ihin suhdet peh u ahi.chijal’a chu itahsan na u ikisuh hat be thei kit u ahi.I’khakhamim teho uvin Sukkah a icheng diu thupeh ikipeh lo nau ajeh dangkhat chu Leiset a Phat chomkhat bou ihing diu hetsah na leh geldoh sah na ding ahi ati uve.Khafetz khayim in Phat chomkhat bou um ding ihi tah ule Ipi ding a Nei le gou tam tah iki lah be be uham?Mi khat chu Maljin ahi teng,A’inn a anei leh agou jouse akichoi’a midang inn a ga jin am??Chumabang a chu Nei leh Gou thupi pen chu Mitzvot ho leh Torah ijil hou hi ahi e.Ajehchu Chunglang chu Rukhaniyut-Lhagao thil ahi tah jeh achu leiset thil man chah na aum poi.

Sukkah hi Zman Simkhatenu akiti lo na jeh jong chu Chi kut a hi Emunah-Tahsanna pa chu isuh hat teng uleh Thil ho jouse hi Pathen in Ichan ding lom leh eiho adinga apha leh ahoipen chu ihin peh uhi ti igeldoh uva kipana dihtah chu inei thei pan ding'u ahi.

Gemara Masekhet Taanit 9a mun a chun Israel telah a Parnasim 3 ana um uve akiti.Koi koi ham?Moshe,Aharon leh Miryam ahi.Moshe jal’a chun Manna chu ana um e,Miryam jal a chun Tui kul chu ana um in chuleh Aharon jal’a Ananei Kavod chu um ahi.Sukkah chu Ananei kavod geldoh na a Kimang ahi tin khazal hon asei uve.Ananei Kavod chu Aharon jal’a um ahi leh Sukkah chu Aharon geldoh na ahi.Aharon geldoh ding tichu a’Middot pa chu geldoh ding tina ahi e.Sefer Habrit achun Mihem pa lim le gong chu A’middot chu ahi akiti.Achuti louleh Gancha toh ipi ham iki kheh na diu?Mekubalim hon jong hiti ma chun asei uve.Aharon middot chu Ohev Shalom,Rodef Shalom-Chamna ngailutna chu ahi.Kilungtuona chu tahsanna isuh hat teng uleh hung um thei ding ahi.Alang khat achu Tishrei lha a hi Brakha hung kipe ahi in chijeh a chu Ananei Kavod leh Aharon geldoh na kut chu kimang ahi.Rabbi Shimon Ben khalafta in asei mabang’a,"Israelte adinga Pathen in Leiset a Brakha kisan thei na ding a bel hoi pen chu Shalom-Chamna tilou adang amu poi."akisei mabang’a Tehillim 29:11 Hashem in amite chu Shalom-Chamna a phatthei abuoh ding ahi.SHABBATH SHALOM VEKHAG SAMEAKH!!